Συνέπειες των αποφάσεων του ΣτΕ 1439-1443/2020 για τα αναδρομικά των συνταξιούχων

• | Εκτύπωση |

Στις 14.7.2020 δημοσιεύτηκαν οι πολυαναμενόμενες αποφάσεις του ΣτΕ σε συνέχεια της από 10.1.2020 πιλοτικής δίκης σχετικά με αξιώσεις από «αναδρομικά συνταξιούχων», ήτοι από παράνομες περικοπές που επέφεραν οι Νόμοι 4051/2012 και 4093/2012 στις κύριες και επικουρικές συντάξεις και από την επίσης παράνομη κατάργηση των δώρων εορτών και του επιδόματος αδείας. Οι εν λόγω αποφάσεις του ΣτΕ αφενός οριοθετούν το πλαίσιο της δυνατής ευδοκίμησης των μέχρι τώρα εκκρεμών αγωγών όσων συνταξιούχων έχουν ήδη προσφύγει στα δικαστήρια, καθώς σύμφωνα με τον Ν. 3900/2010 περί πρότυπης δίκης, επίκειται, σε συνέχεια της επίλυσης του τεθέντος ζητήματος από το ΣτΕ, η εισαγωγή προς κρίση των υποθέσεων των οποίων η εκδίκαση είχε ανασταλεί, δεδομένου ότι ετίθετο σε αυτές το αυτό γενικότερου ενδιαφέροντος και με συνέπειες για ευρύτερο κύκλο προσώπων ζήτημα που εκκρεμούσε ενώπιον του ΣτΕ (Ι). Αφετέρου, οι άρτι δημοσιευθείσες αποφάσεις του ΣτΕ σκιαγραφούν τα περιθώρια για νέες διεκδικήσεις σε ότι αφορά τα αναδρομικά των συνταξιούχων (ΙΙ), εφόσον δεν υπάρξει νομοθετική ρύθμιση του ζητήματος για όλους τους συνταξιούχους που θίγονται από τις κριθείσες ως αντισυνταγματικές περικοπές (ΙΙΙ).

Ι- Το περιθώριο ευδοκίμησης αγώγιμων αξιώσεων για αναδρομικά βάσει των αποφάσεων του ΣτΕ

Ενιαία νομολογιακή επίλυση του ζητήματος των αναδρομικών. Οι αποφάσεις του ΣτΕ 1439-1443/2020 επιτρέπουν να επιλυθούν νομολογιακά με τρόπο ενιαίο μία σειρά ζητημάτων σχετικά με τα αναδρομικά των συνταξιούχων για τα οποία είτε υπήρχαν αντιφατικές αποφάσεις των διοικητικών δικαστηρίων είτε εκκρεμούν ενώπιον αυτών εκατοντάδες χιλιάδες συναφείς αγωγές, εκ των οποίων περίπου 6.000 ενώπιον του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών.

Επικύρωση προγενέστερων αποφάσεων ΣτΕ περί αντισυνταγματικότητας των μειώσεων κύριων και επικουρικών συντάξεων. Συγκεκριμένα, σε ότι αφορά το προγενέστερο του Ν. 4387/2016 (γνωστού ως Νόμου Κατρούγκαλου) χρονικό διάστημα, οι πρόσφατες αποφάσεις του ΣτΕ εδράστηκαν στις προγενέστερες αποφάσεις του, 2287 και 2288 του 2015, τις οποίες και επικύρωσαν, κρίνοντας αντισυνταγματικές και μη συνάδουσες με το άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ τις διατάξεις των νόμων 4051/2012 και 4093/2012 που επέβαλαν μειώσεις στις συντάξεις. Παρατηρείται ότι αν και οι αποφάσεις του ΣτΕ του Ιουλίου 2020 δεν αναφέρονται στις επικουρικές συντάξεις, αλλά μόνο στις κύριες, ουδόλως ανατρέπουν τα διαλαμβανόμενα στις από το 2015 αποφάσεις του που διατηρούν τη νομολογιακή τους ισχύ.

Χρονικός περιορισμός των αποτελεσμάτων των αποφάσεων ΣτΕ 2287/2015 και 2288/2015. Επίσης, σημειωτέο ότι οι αποφάσεις 2287/2015 και 2288/2015 του ΣτΕ περιορίζουν την ισχύ των αποτελεσμάτων τους σε ότι αφορά το προγενέστερο της δημοσίευσης των αποφάσεων αυτών χρονικό διάστημα, ήτοι από την θέσπιση των κριθέντων ως αντισυνταγματικών ρυθμίσεων των νόμων 4051/2012 και 4093/2012 μέχρι και τις 10.6.2015, οπότε και δημοσιεύτηκαν οι σχετικές αποφάσεις του ΣτΕ, μόνο στους συνταξιούχους που είχαν ασκήσει ένδικα βοηθήματα μέχρι την τελευταία αυτή ημερομηνία.

Συνταγματικότητα των μειώσεων των κυρίων συντάξεων από την έναρξη ισχύος του Ν. Κατρούγκαλου. Σε ότι αφορά το μεταγενέστερο του Νόμου Κατρούγκαλου χρονικό διάστημα, οι πρόσφατες αποφάσεις του ΣτΕ έκριναν συνταγματική τη διάταξη του άρθρου 14 παρ. 2 περ. α΄ του Ν. 4387/2016 που προβλέπει τη συνέχιση καταβολής των κύριων συντάξεων, όπως είχαν διαμορφωθεί στις 31.12.2014, και συνεπώς με τις επελθούσες με τους Ν. 4051/2012 και 4093/2012 μειώσεις. Ως εκ τούτου, από την έναρξη ισχύος του Ν. 4387/2016, ήτοι από 12.5.2016, νομιμοποιούνται εφεξής και όχι αναδρομικώς οι προγενεστέρως κριθείσες ως αντισυνταγματικές περικοπές.

Χρονικό περιθώριο ευδοκίμησης αγωγών για αναδρομικά βάσει της νομολογίας του ΣτΕ. Ενόψει των ανωτέρω, το χρονικό περιθώριο ευδοκίμησης αγώγιμων αξιώσεων για αναδρομικά, όπως διαγράφεται από τις αποφάσεις του ΣτΕ, εκτείνεται, για όσους άσκησαν αγωγή μετά τις 10.6.2015, σε χρονικό διάστημα 11 μηνών, ήτοι από τις 10.6.2015, ημερομηνία δημοσίευσης των αποφάσεών του ΣτΕ, μέχρι τις 12.5.2020, ημερομηνία έναρξης ισχύος του Ν. 4387/2020, ενώ για όσους είχαν ασκήσει αγωγές πριν τις 10.6.2015, το αντίστοιχο χρονικό διάστημα εκτείνεται από το 2013 μέχρι τις 12.5.2020.

Αναδρομικά συνταξιούχων αιτία θανάτου. Οι αποφάσεις του ΣτΕ επιφέρουν δικαίωση και των συνταξιούχων λόγω θανάτου για το 11μηνο από τον Ιούνιο του 2015 έως τον Μάιο του 2016 κατά την ακόλουθη διάκριση. Αν ο θανών ήταν εν ζωή κατά το κρίσιμο αυτό χρονικό διάστημα και υπέστη τις αντισυνταγματικές μειώσεις στην κύρια και επικουρική του σύνταξη βάσει των Νόμων 4051/2012 και 4093/2012, τότε οι κατά το άρθρο 12 του Ν. 4387/2016, όπως ισχύει, δικαιούχοι, ήτοι ο επιζών σύζυγος και τα τέκνα, έχουν απαίτηση για τα αναδρομικά που θα δικαιούτο ο θανών – αν ήταν εν ζωή – για αυτό το χρονικό διάστημα. Αν κατά το κρίσιμο 11μηνο οι δικαιούχοι σύνταξης λόγω θανάτου ελάμβαναν ήδη τη σχετική συνταξιοδοτική παροχή, τότε θα δικαιούνται αναδρομικώς τις μειώσεις που επήλθαν στις συντάξεις τους λόγω θανάτου κατά το χρονικό αυτό διάστημα. 

Δικαίωμα των κληρονόμων στα αναδρομικά. Οι νόμιμοι κληρονόμοι του θανόντος, πέραν του συζύγου και των τέκνων του, έχουν περιουσιακό δικαίωμα στα αναδρομικά, υπό τη διττή προϋπόθεση ότι δεν καταβάλλεται κατά τα ανωτέρω σύνταξη λόγω θανάτου στους δικαιούχους αυτής και ότι δεν έχουν αποποιηθεί την κληρονομία που τους επήχθη, αλλά έχουν κάνει αποδοχή της. 

ΙΙ- Τα όρια της νομολογιακής ρύθμισης από το ΣτΕ του ζητήματος των αναδρομικών και περιθώρια νέων διεκδικήσεων

Οι ανωτέρω αποφάσεις του ΣτΕ είναι περιορισμένες ως προς τα νομολογιακά αποτελέσματα που επιφέρουν για τα αναδρομικά των συνταξιούχων και μάλιστα από τρεις τουλάχιστον απόψεις.

Εφαρμογή αποφάσεων ΣτΕ στους συνταξιούχους του ιδιωτικού τομέα. Πρώτον, οι προαναφερθείσες αποφάσεις τους ΣτΕ αφορούν μόνο τους συνταξιούχους του ιδιωτικού τομέα, ήτοι τους συνταξιούχους ΙΚΑ, ΟΑΕΕ, ΝΑΤ, ΔΕΚΟ-τραπεζών και ΕΤΑΑ. Αντιθέτως, δεν καταλαμβάνουν τους συνταξιούχους υπαλλήλους ή λειτουργούς του Δημοσίου και τους στρατιωτικούς που υπάγονται στη δικαιοδοσία του Ελεγκτικού Συνεδρίου, σύμφωνα με το άρθρο 98 παρ. 1 στοιχείο στ. του Συντάγματος και το άρθρο 19 παρ. 8 του Ν. 4387/2016, όπως ισχύει μετά την τροποποίησή του με το άρθρο 26 του Ν. 4670/2020. Για την τελευταία αυτή κατηγορία συνταξιούχων θα αποφανθεί με απόφασή του το Ελεγκτικό Συνέδριο.

Δυνατότητα δικαστικής διεκδίκησης των αναδρομικών από τους μη ασκήσαντες αγωγή. Δεύτερον, οι αποφάσεις του ΣτΕ θα καταλάβουν νομολογιακά μόνο τους συνταξιούχους που έχουν ήδη άγει τις αξιώσεις τους για αναδρομικά ενώπιον των διοικητικών δικαστηρίων, ενώ ως προς τους υπόλοιπους υπάρχει η δυνατότητα δικαστικής τους διεκδίκησης, εφόσον δεν υπάρξει πολιτική απόφαση για οριζόντια νομοθετική ρύθμιση του ζητήματος των αναδρομικών για το σύνολο των συνταξιούχων.

Επέλευση της παραγραφής. Αγωγή μπορεί να ασκηθεί κατά τα ανωτέρω για τις μη παραγεγραμμένες αξιώσεις από αντισυνταγματικές περικοπές συντάξεων. Ο χρόνος παραγραφής των χρηματικών αξιώσεων κατά των φορέων κοινωνικής ασφάλισης είναι πέντε έτη και αρχίζει από το τέλος του οικονομικού έτους μέσα στο οποίο γεννήθηκε η αξίωση και κατέστη δυνατή η δικαστική της επιδίωξη. Ως εκ τούτου, οι σχετικές αξιώσεις αναδρομικών για το 2015, παραγράφονται στο τέλος του 2020, ενώ οι αξιώσεις για τα αναδρομικά του 2016 παραγράφονται στο τέλος του 2021.

Διακοπή της παραγραφής. Ο χρόνος επέλευσης της παραγραφής είναι διαφορετικός για όσους υπέβαλαν αίτηση ενώπιον φορέα κοινωνικής ασφάλισης για την πληρωμή των σχετικών απαιτήσεων προ της δημοσιεύσεως των αποφάσεων του ΣτΕ. Η αίτηση αυτή διέκοψε την πενταετή παραγραφή που άρχεται εκ νέου από τη χρονολογία που φέρει η έγγραφη απάντηση του φορέα ή, σε περίπτωση μη απάντησης επί της αίτησης, μετά την παρέλευση εξαμήνου από τη χρονολογία υποβολής της. Σημειώνεται ότι αίτηση διακόπτουσα την παραγραφή δεν μπορεί να υποβληθεί μετά τη δημοσίευση των αποφάσεων του ΣτΕ.

Δυνατότητα προσφυγής στο ΕΔΔΑ. Τρίτον, όπως προαναφέρθηκε, το ΣτΕ έθεσε περιορισμένο χρονικό ορίζοντα στις αξιώσεις των συνταξιούχων για αναδρομικά, ήτοι μέχρι τις 12.5.2016. Το ζήτημα των αναδρομικών για το εφεξής χρονικό διάστημα, που έχει απασχολήσει ήδη πριν την πιλοτική δίκη τα διοικητικά δικαστήρια, συχνά μάλιστα με θετική έκβαση (πρβλ. αποφάσεις 15770, 15771 και 15775/2019 του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών που δικαιώνουν τους ενάγοντες συνταξιούχους για το χρονικό διάστημα 2015-2018), θα μπορούσε να κριθεί περαιτέρω από το ΕΔΔΑ υπό το πρίσμα της ΕΣΔΑ, κατόπιν άσκησης σχετικών προσφυγών.

ΙΙΙ- Το ενδεχόμενο οριζόντιας νομοθετικής ρύθμισης του ζητήματος των αναδρομικών

Συνέπειες-πιθανό περιεχόμενο νομοθετικής ρύθμισης για τα αναδρομικά. Δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο νομοθετικής ρύθμισης του ζητήματος των αναδρομικών συμφώνως προς τις πρόσφατες αποφάσεις του ΣτΕ για το σύνολο των συνταξιούχων που θα έθετε τέλος σε νέο κύκλο δικαστικών διεκδικήσεων από όσους συνταξιούχους δεν έχουν ακόμη άγει τις αξιώσεις τους ενώπιον των δικαστηρίων. Σε περίπτωση λήψης σχετικής πολιτικής απόφασης, πιθανότατα τα αναδρομικά των συνταξιούχων θα επιστραφούν σε όλους άτοκα και σε πλείονες δόσεις, σε βάθος χρόνου που θα εξαρτηθεί από το ύψος των σχετικών απαιτήσεων. Επίσης, πιθανολογείται ότι ο σχετικός νόμος θα επιφέρει και την κατάργηση των εκκρεμών δικών, τουλάχιστον για όσες δεν έχει εκδοθεί τελεσίδικη απόφαση.

Πόροι χρηματοδότησης της επιστροφής των αναδρομικών. Όσο για τους πόρους χρηματοδότησης του σχετικού κονδυλίου για επιστροφή των αναδρομικών βάσει νομοθετικής πρόβλεψης, αυτοί θα μπορούσαν να εξευρεθούν από τη συμπληρωματική χρηματοδότηση κοινωνικού προϋπολογισμού που προβλέπεται στο άρθρο 47 του Ν. 4670/2020, το οποίο αντικατέστησε το άρθρο 120 του Ν. 4611/2019. Πράγματι, σύμφωνα με την παρ. 1 του  άρθρου αυτού, όπως ισχύει, «από την 1η.1.2020 στον ετήσιο κοινωνικό προϋπολογισμό εγγράφεται δαπάνη ύψους 0,5% του ΑΕΠ, από την οποία καλύπτεται κατά πρώτον η δαπάνη που δημιουργείται ετησίως σε εφαρμογή των υπ’ αριθμ. 1890/2019 και 1891/2019 αποφάσεων της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας και κατά δεύτερον καλύπτεται η δαπάνη πολιτικών πρόνοιας και κοινωνικής αλληλεγγύης και υγείας. Η δαπάνη των πολιτικών αυτών χρηματοδοτείται από τον Κρατικό Προϋπολογισμό και οι σχετικές πιστώσεις εγγράφονται στον ετήσιο προϋπολογισμό του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων. Για το έτος 2020 η δαπάνη της παραγράφου 1 καλύπτεται από τις ήδη εγγεγραμμένες πιστώσεις του κοινωνικού προϋπολογισμού».

Από τα ανωτέρω, καθίσταται εναργές ότι το ΣτΕ επέλεξε να περιορίσει χρονικά το περιθώριο των διεκδικήσεων των αναδρομικών στην προ του Ν. 4387/2016 περίοδο, συνάγοντας τη συνταγματικότητα των περικοπών των κύριων συντάξεων για το εφεξής χρονικό διάστημα που καταλαμβάνεται από την ισχύ του Νόμου αυτού. Επίσης, οι πρόσφατες αποφάσεις του ΣτΕ εναρμονίζονται πλήρως με την προγενέστερη σχετική νομολογία του και μάλιστα λειτουργούν παραπληρωματικά σε σχέση με αυτή.

Εν τέλει, εξάγονται δύο βασικά συμπεράσματα σχετικά τις δυνατές μελλοντικές διεκδικήσεις των συνταξιούχων που καταλαμβάνονται από τις αποφάσεις του ΣτΕ 1439-1443/2020. Πρώτον, σε περίπτωση που δεν υπάρξει οριζόντια νομοθετική ρύθμιση του ζητήματος των αναδρομικών για όλους αυτούς τους συνταξιούχους, όσοι δεν έχουν ασκήσει σχετική αγωγή μπορούν να διεκδικήσουν τα αναδρομικά για το ενδεκάμηνο από τον Ιούνιο του 2015 έως τον Μάιο του 2016, προτού οι σχετικές αξιώσεις τους υποκύψουν στην πενταετή παραγραφή. Δεύτερον, παρά την απόφανση του ΣτΕ περί συνταγματικότητας των περικοπών των κύριων συντάξεων για το μετά την έναρξη ισχύος του Ν. Κατρούγκαλου χρονικό διάστημα, ήτοι μετά τις 12.5.2016, υπάρχουν περιθώρια για εκ νέου και περαιτέρω κρίση του ζητήματος υπό το πρίσμα της ΕΣΔΑ, εφόσον αχθεί με προσφυγή ενώπιον του δικαστηρίου του Στρασβούργου.

Συντάκτης,

Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Για περισσότερες πληροφορίες επί ζητημάτων σχετικών με ασφαλιστικά ζητήματα επικοινωνήστε:

E: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
T: 210-6431387
F: 210-6460313